روایت تاریخی

تمام مورخین سال شهادت امام عسکری را ۲۶۰ هجری و ماه شهاددت را ربیع الاول ذکر کرده‌اند اما در روز آن اختلاف هست و سه روز در این ماه را به شرح زیر اعلام کرده‌اند. الف ) شیخ طوسی و شیخ کفعمی شهادت امام عسکری را در اول ربیع الاول ذکر کرده‌اند. شیخ طوسی، مصباح المتهجد ج ۲ ص۷۹۱، شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۰، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۹۷، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۴۵ هر چند صحیح تر آن است که این روز روز مسمومیت ایشان است و چند روز بعد بر اثر همین مسمومیت به شهادت رسیدند همچنان که شیخ مفید، ابن شهر آشوب و فتال نیشابوری نقل کرده‌اند. مَرِضَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ عليه السّلام فِي أَوَّلِ شَهْرِ رَبِيعٍ الْأَوَّلِ سَنَةَ سِتِّينَ وَ مَاتَ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ لِثَمَانٍ خَلَوْنَ مِنْ هَذَا الشَّهْرِ فِي السَّنَةِ الْمَذْكُورَةِ ‏ ارشاد ج ۲ ص ۳۲۵، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۴ ( شیخ مفید، الارشاد ج۲ ص ۳۳۶، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۵۱، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۲، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۶ ) ب) شیخ مفید در روایت دومی شهادت امام یازدهم را در چهارم ربیع الاول عنوان می‌کند. شیخ مفید، مسار الشیعه ص ۴۹ 

زندانی کردن امام و سختگیری بر او: شیخ مفید و كلينى از محمّد بن اسماعيل بن ابراهيم بن موسى بن جعفر نقل می‌كند كه گفت بنى عباس با گروهى از منحرفين و مخالفين امام از قبيل صالح بن على وارد بر صالح بن وصيف زندانبان حضرت عسكرى علیه‌السلام شدند موقعى كه در زندان او بسر می‌برد باو پيشنهاد كردند بر حسن بن على علیه‌السلام سخت بگير مبادا او را راحت بگذارى صالح گفت از دست من چكار بر می‌آيد دو نفر از شرورترين اشخاص را براى او تعيين كرده‏ ام اما هر دو نفر چنان روى به عبادت و نماز آورده ‏اند كه جاى تعجب است. در اين موقع دستور داد نگهبانان بيايند به آن دو گفت چرا باين شخص‏ سخت نمی‌گيريد گفتند چه می‌توانيم بگوئيم در باره شخصى كه روزها روزه

ابوالحسن على بن محمّد بن حباب گفت: أبوالأديان نقل كرد كه من خدمتكار حضرت امام حسن عسكرى علیه‌السلام بودم و نامه‏ هايش را به شهرها می‌بردم روزى در همان بيمارى كه منتهى به شهادتش شد خدمتش رسيدم چند نامه نوشت و فرمود اين‏ نامه ‏ها را به مدائن می‌برى مسافرتت پانزده روز طول می كشد روز پانزدهم وارد سامرا خواهى شد از خانه من صداى ناله و گريه خواهى شنيد و مرا روى تخته ای براى غسل دادن گذاشته ‏اند.

أبو الأديان گفت: عرض كردم آقا پس در صورتى كه چنين اتفاقى بيافتد امام ما كيست؟ فرمود: كسى كه جواب نامه ‏هاى مرا از تو بخواهد او جانشين من است. عرض كردم باز هم توضيح بفرمائيد. فرمود: هر كس بر من نماز بخواند امام پس از من خواهد بود. باز تقاضا نمودم بيشتر نشانه دهند. فرمود: هر كس خبر دهد در هميان‏ ها (كيسه چرمى جايگاه پول) چقدر است او جانشين من است.

نماز خواندن حضرت در ميان شيرهای درنده: روايـت شده كـه حضرت امام حسن عسكرى علیه‌السلام را سپردند به فردی بنام نحرير و نحرير آن حضرت و اذيت  كرده و بر آن جناب بسیار سخت می‌گرفت. زوجۀ نحریر ‍ به او گفت: اى مرد! بترس از خدا بـه درستى كـه تو نمی‌دانى كه كيست در منزل تو، پس شروع كرد در بيان اوصاف حضرت عسكرى علیه‌السلام از صلاح و عبادت و جلالت آن حضرت و گفت من می‌ترسم بر تو از اين رفتار تو با آن حضرت، نحرير گـفـت: به خدا سوگند كه من او را در بَركة السباع  ميان شيران و درنـدگان خواهـم افكند. پس برای این کار از خليـفه اجازه گرفت و خلیفه هم به او  اجازه داد. پس آن حضرت را افكند به نزد شيران و شك نداشتند در آنكه شيران آن

تمام مورخین ولادت با سعادت آن حضرت را سال ۲۳۲ هجرى اعلام کرده و در این خصوص اختلافی نیست ولیکن در روز و ماه آن اختلاف است. اکثر مورخین ولادت را در ماه ربیع الثانی دانسته‌اند اما مرحوم کلینی بدون تعیین روز ولادت را در ماه رمضان ۲۳۲ اعلام می‌کند و طبرسی نیز در قولی منفرد ولادت را در روز جمعه ۸ ربیع الأول عنوان کرده است. مرحوم کلینی، الکافی ج۱ ص ۵۰۳، طبرسی، تاج الموالید ص ۱۰۵،  در مورد روز ولادت هم به غیر از گزارش طبرسی سه گزارش دیگر به شرح زیر در کتب تاریخی ذکر شده است که مجموعا چهار گزارش خواهد شد.  الف ) شهید اول و شیخ کفعمی ولادت امام حسن عسکری را در چهارم ربیع الثانی ذکر کرده‌اند. شیخ کفعمی، المصباح ص ۵۱۱،  الدروس ج۲ ص ۱۵، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۸۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۰۵ ب) ابن شهرآشوب، طبرسی محدث اربلی و فتال نیشابوری نیز معتقدند ولادت آن امام همام در هشتم ماه ربیع الثانی بوده است که روایت مشهور نیز همین تاریخ است. (علامه طبرسی، اعلام الوری ج۲ص ۱۳۱، فتال نیشابوری، روضة الواعظین ج ۱ ص ۲۵۱، محدث اربلی، کشف الغمه ج۲ ص ۴۳۰، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب ج۴ ص ۴۲۲ ، علامه مجلسی، بحارالأنوار ج ۵۰ ص ۲۳۶، علامه مجلسی جلاءالعیون ص ۹۸۹، شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال ص ۱۹۰۵ و فیض العلام  ص ۲۹۳)